برای اندازهگیری تاثیر اقتصادی صنعت توریسم، باید مزایا و مضرات آن مشخص شود و سپس در جهت افزایش مزیتها و کاهش مشکلات، اقدامات لازم صورت گیرد.
در کشورهای صنعتی، توسعه صنعت توریسم، موجب تنوع درآمدها و کاهش ناهماهنگی در اقتصاد میشود و در کشورهای در حال توسعه، فرصتی برای صادرات ایجاد میکند که نرخ رشد آن از اشکال سنتی صادراتی بیشتر است.
علیرغم اهمیت فزاینده صنعت توریسم، هنوز هم درآمدهای حاصل از آن در جداول اقتصاد ملی بسیاری از کشورها از جمله ایران، به عنوان یک بخش جداگانه درج نمیشود، بلکه زیرمجموعه بخش خدمات قرار میگیرد. بنابراین، اندازهگیری سهم صنعت توریسم در اقتصاد کشورها دشوار است. اقتصاددانان، با بررسی منابع اطلاعاتی متعدد به شرح زیر، میکوشند آثار اقتصادی صنعت جهانگردی را محاسبه کنند:
درآمد ایجاد شده و سهم آن در تولید خالص یا ناخالص ملی: این اطلاعات، اهمیت صنعت جهانگردی را در کل اقتصاد نشان میدهد.درآمد ارزی حاصل از جهانگردی بینالمللی: این مبلغ شامل درآمد ارزی ناخالص خارجی، مجموعه هزینههای جهانگردان خارجی و درآمدهای ارزی خالص است (از خالص باقی مانده در کشور پس از کسر کردن هزینههای ارزی) هزینههای ارزی، برای واردات کالاها و خدمات در صنعت جهانگردی مورد استفاده قرار میگیرد و شامل مواد غذایی، اقلام و تجهیزات و تسهیلات اقامتی، حقوق و دستمزد کارکنان و غیره میشود.
.
افزایش سطح اشتغال در جامعه: اشتغال در صنعت جهانگردی، دارای اشکال مختلفی به شرح زیر است:
الف) اشتغال مستقیم: اشتغال مستقیم شامل افرادی است که در موسسات جهانگردی مانند هتلها، رستورانها، آژانسهای مسافرتی و جهانگردی و فروشگاههای مختلف جهانگردی فعالیت میکنند.
ب) اشتغال غیرمستقیم: اشتغال غیرمستقیم شامل مشاغل ایجاد شده در نقشهای عرضه کننده کالاها و خدمات کشاورزی، شیلات، تولیدی و غیره میشود.
ج) اشتغال القایی: اشتغال القایی شامل کسانی است که از درآمد افرادی که به طور مستقیم و غیرمستقیم در صنعت جهانگردی فعالیت میکنند، پشتیبانی میشوند.
د) اشتغال در بخش ساختمان: اشتغال در بخش ساختمان شامل افرادی است که در احداث تاسیسات و زیرساختهای جهانگردی فعالیت میکنند. این گونه مشاغل معمولا موقتی هستند، مگر این که توسعه جهانگردی، رشد مداومی داشته باشد.
قابلیتهای بالقوه جهانگردی، در زمینه ایجاد اشتغال در جامعه در مقایسه با سایر صنایع، نقاط ضعف متعددی به شرح زیر دارد:
ـ بیشتر مشاغل این صنعت، فصلی هستند.
ـ جمعیت محلی بسیار کوچک است و معمولا قادر به پاسخگویی به نیاز شغلی این بخش نیست.
در تعدادی از این مناطق، کارکنان کافی با تواناییهای تخصصی خاص و مهارتهای مدیریتی لازم وجود ندارند. به این دلایل، کارکنان غیربومی با پرداخت دستمزدهای بالا جذب میشوند.
تاثیر ضریب افزایش درآمد صنعت جهانگردی: ضریب افزایش، محرکی است که یک منبع درآمد خارجی، روی اقتصاد دارد و شامل تعداد دفعات خرید و فروش کالاها، خدمات است که در نتیجه هزینه اولیه جهانگرد خارجی ایجاد میشود.
سهم صنعت جهانگردی در افزایش درآمد دولت: این درآمد شامل مالیاتهای اخذ شده از هتلها و سایر تاسیسات اقامتی، مالیاتهای خروجی فرودگاه، حقوق گمرکی کالاهای وارداتی مورد استفاده در صنعت جهانگردی، مالیات بر درآمد شرکتهای جهانگردی و کارکنان آن، مالیات بر مستغلات تاسیسات جهانگردی و غیره است.
توجیه هزینههای احداث تاسیسات و زیرساختهای جامعه: مزیت اقتصادی دیگر صنعت جهانگردی که تا حدودی کیفی است، پرداخت هزینه برای احداث تاسیسات و خدمات حمل و نقل و سایر زیرساختارها را که توسط کل جامعه نیز مورد استفاده قرار میگیرد، توجیه میکند.
مشکلات اقتصادی توسعه صنعت جهانگردی
اگر صنعت جهانگردی به طور دقیقی کنترل نشود، میتواند مشکلاتی به شرح زیر ایجاد کند: وارداتی بودن کالاها و خدمات مورد استفاده در صنعت جهانگردی: اگر مقدار قابل ملاحظهای از کالاها و خدمات مورد استفاده در صنعت جهانگردی، وارداتی و تعداد زیادی از تسهیلات جهانگردی، تحت مالکیت خارجیها باشد و یا توسط آنها مدیریت شود، مزیتهای اقتصادی این بخش کاهش خواهد یافت. این وضعیت، درآمد خالص و ارز خارجی حاصل از صنعت جهانگردی را کاهش میدهد و ممکن است موجب ناراحتی و عدم رضایت ساکنان منطقه مقصد جهانگردی شود. با این حال، برای توسعه صنعت جهانگردی، در بعضی از مناطق ممکن است راهکار دیگری به جز مالکیت و مدیریت تاسیسات جهانگردی توسط خارجیها نباشد.
این وضعیت معمولا در مراحل اولیه توسعه صنعت جهانگردی که سرمایهها و قابلیتهای مدیریتی محلی محدود است، اتفاق میافتد. در بعضی از جزایر که دارای اقتصادهای کوچک هستند و تولید کالاهای محلی محدود است، کاهش کالاهای وارداتی برای عرضه به جهانگردان خارجی دشوار است. با این حال، در چنین شرایطی نیز اشتغال و درآمد ایجاد شده توسط صنعت جهانگردی به حدی است که سرمایهگذاری را مقرون به صرفه میکند.
ایجاد مشکلات اقتصادی برای ساکنان بومی منطقه مقصد جهانگردی: اگر صنعت جهانگردی، در مکانهای مشخصی از کشور متمرکز شود و به دیگر نقاط توجهی نشود، مشکلات اقتصادی متعددی ممکن است پدید آید. اگر صنعت جهانگردی به علت دستمزدهای بالاتر و شرایط کاری بهتر بتواند تعداد بسیاری از کارکنان دیگر بخشهای اقتصاد را به طرف خود جذب کند، ممکن است مشکلات زیادی در تعادل اشتغال جامعه به وجود آورد. در مناطقی که صنعت جهانگردی از رشد سریع برخوردار است، تورم قیمت زمین و بعضی از کالاها و خدمات ممکن است رخ دهد. این وضعیت، مشکلات مالی زیادی را به اهالی محلی تحمیل میکند.
توسعه تدریجی صنعت جهانگردی موجب میشود تا مشکل تورم قیمت زمین و کالاها کاهش یابد، زیرا اقتصاد، زمان بیشتری دارد تا خود را با شرایط جدید تطبیق دهد. این عمل، به ساکنان محلی اجازه میدهد با فرصت بیشتری خود را با شرایط جدید تطبیق دهند و با آموزش مناسبتر، در جهت گسترش صنعت جهانگردی فعالیت کنند.
شیوههای افزایش مزیتهای اقتصادی صنعت جهانگردی
برای افزایش مزیتهای اقتصادی صنعت جهانگردی، شیوههای متعددی وجود دارد. در فرایند برنامهریزی، این موارد باید مورد توجه قرار گیرد تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری به عمل آید.
ارتباط بیشتر بین صنعت جهانگردی و سایر بخشهای اقتصاد: تقویت ارتباط بین صنعت جهانگردی و سایر بخشهای اقتصاد، از اهمیت زیادی برخوردار است. این عمل موجب میشود تا واردات اقلام به منظور پشتیبانی از صنعت جهانگردی کاهش و اشتغال محلی (اشتغال غیرمستقیم و القایی) و درآمد حاصله از آن افزاش یابد. برای مثال، فرصت لازم برای افزایش اقلام غذایی تولیدی در سطح محلی مورد استفاده در صنعت جهانگردی، اغلب وجود دارد. علاوه بر این، صنعت جهانگردی باید تشویق شود یا این که از نظر قانونی ملزم شود تا از اقلام تولید شده در داخل، در توسعه و احداث هتلها و سایر تاسیسات استفاده کند.تشویق مالکیت تسهیلات و خدمات جهانگردی توسط افراد بومی: تشویق مالکیت محلی تسهیلات و خدمات جهانگردی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا موجب میشود بیشتر درآمد حاصل از صنعت جهانگردی، به افراد بومی تعلق گیرد. برای نیل به این هدف، میتوان شیوههای متعددی به شرح زیر را مورد توجه قرار داد:
الف) ایجاد انگیزههای سرمایهگذاری توسط افراد محلی، در صورت امکان
ب) سازماندهی شرکتهای سهامی و فروش سهام آن به مردم محلی
ج) محدود کردن سرمایهگذاریهای مشترک شرکتهای محلی و ملی با شرکتهای خارجی
اگر سرمایه محلی و ملی محدود باشد، میتوان در ابتدا مالکیت خارجی را نیز مجاز دانست، اما باید قرارداد به نحوی تنظیم شود تا خرید آن توسط مالکان محلی، در موقعی که سرمایه کافی موجود است، امکانپذیر شود.
مدیریت هتلهای محلی توسط شرکتهای فراملی هتلداری، به کاهش درآمد کشور منجر میگردد. با این حال، این عمل موجب میشود تواناییهای مدیریت حرفهای و ارایه خدمات بازاریابی بینالمللی و سیستم ذخیره پیشرفته، به کشور میزبان منتقل شود. برای تصمیمگیری در مورد اجازه فعالیت به شرکتهای فراملی، باید با توجه به شرایط و خط و مشی کلان کشور عمل شود. به منظور بالا بردن سطح اشتغال افراد محلی در صنعت جهانگردی، میتوان با آموزش مناسب افراد و تشویق و ترغیب آنها به فعالیت در این بخش اقدام کرد. باید به افراد بومی آموزش داده شود تا این نکته را درک کنند که اشتغال در صنعت جهانگردی، با ارزش و مطلوب است. باید به کارکنان محلی برای تصدی مشاغل سرپرستی و مدیریتی، آموزش لازم داده شود تا آنها بتوانند در این پستها مشغول فعالیت شوند. وقتی کارکنان محلی ملی محدود باشند، میتوان ابتدا از متخصصان و کارشناسان خارجی استفاده کرد و به تدریج آنها را با افراد محلی جایگزین کرد.
بالا بردن هزینههای جهانگردان: هزینههای جهانگردان را میتوان با بهرهبرداری از شیوههای مختلفی افزایش داد. ایجاد فرصتهای بیشتر خرید، به ویژه با عرضه صنایع دستی و هنرهای محلی در اماکن مختلف، یکی از راهکارهای مفید است. میتوان فعالیتهای جهانگردی را با سازماندهی تورهای مسافرتی و عرضه جاذبههای بسیار، گسترش داد که موجب میشود جهانگردان به اقامت بیشتر در کشور تشویق شوند. تنوع در خدمات و کالاهای جهانگردی و ارتقای کیفیت آنها، یکی از فعالیتهای مهم است که مورد توجه سازمانهای جهانگردی توسعه یافته در سطح جهان، قرار گرفته است.
اندازهگیری تاثیر صنعت جهانگردی بر محیط زیست
صنعت جهانگردی و محیط زیست، با یکدیگر رابطه نزدیکی دارند. محیط فیزیکی (شامل محیط طبیعی و مصنوعی)، جاذبههای زیادی برای جهانگردان ایجاد میکند. و توسعه صنعت جهانگردی میتواند تاثیر منفی یا مثبت داشته باشد. عامل بسیار مهم برای نیل به جهانگردی پایدار آن است که با محیط سازگار بوده، تاثیر منفی بر آن نداشته باشد. به منظور برنامهریزی مناسب صنعت جهانگردی در ارتباط با محیط زیست، بهتر است ابتدا تاثیر احتمالی جهانگردی را بر محیط زیست درک کنیم
غلامحسین کریمی دانش آموخته رشته برنامه ریزی توریسم،مدرس دانشگاه و عضو پیوسته انجمن علمی گردشگری ایران |